Πολιτικές της ελευθερίας

Πολιτικές της ελευθερίας
Αγωνιστική δημοκρατία, μετά-αναρχικές ουτοπίες και η ανάδυση του πλήθους

Ποιες είναι οι γενικές πολιτικές προϋποθέσεις για να συγκροτηθούν σήμερα αποτελεσματικά σχήματα πολιτικού ανταγωνισμού που θα αποκρίνονται σε επιτακτικές κοινωνικές ανάγκες με όρους πραγματικής ενίσχυσης της ίσης ελευθερίας; Το ερώτημα αυτό διατυπώνεται στο φόντο μιας "μεταπολιτικής" καμπής των κοινοβουλευτικών καθεστώτων της αγοράς και εγείρεται στην εγχώρια συγκυρία ενός πρωτοφανούς κοινωνικού κλυδωνισμού.

Η πολιτική θεωρία που βρίσκει έκφραση στα τέσσερα κείμενα της συλλογής θυμάται ότι η πολιτική είναι η τέχνη του "καιρού", της σύλληψης της συγκυρίας, του αδράγματος της ευκαιρίας. Έτσι τα δοκίμια εκκινούν από γεγονότα που συνδέονται με την επικαιρότητα: μια ακολουθία διαδηλώσεων, τα δεκεμβριανά του 2008, η έκδοση ενός βιβλίου που μελετά την πολιτική ιδιοσυγκρασία των ημερών μας, ποικίλες πρόσφατες πρωτοβουλίες συλλογικής αυτοδιεύθυνσης, όπως οι εργατικές επιχειρήσεις στην Αργεντινή και οι αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι στην ημεδαπή.

Κύριος στόχος είναι η κριτική επεξεργασία πολιτικών φιλοσοφιών και πρακτικών που εντοπίζονται σε επιμέρους τόπους της όψιμης νεοτερικότητας και προσφέρονται για την προαγωγή της ισότητας και της ελευθερίας.

Το εγχείρημα αυτό καταφεύγει σε δύο ετερόκλιτες δεξαμενές σκέψης: από τη μια, τη θεωρία της "ηγεμονίας" και της ριζοσπαστικής δημοκρατίας που εξυφαίνουν από το 1985 οι μεταμαρξιστές θεωρητικοί Ernesto Laclau και Chantal Mouffe, και από την άλλη, τα μανιφέστα της "αυτονομίας", του οριζόντιου δημιουργικού πλήθους και των μετα-αναρχικών τάσεων που έχουν διακινηθεί τα τελευταία χρόνια από στοχαστές όπως οι Toni Negri και Michael Hardt, ο John Holloway και o Richard Day. Ο Laclau και η Mouffe καταθέτουν μια οξυδερκή διάγνωση για τις δυσφορίες της δημοκρατίας και εκφέρουν μια άποψη για "το πολιτικό" με την οποία απορρίπτουν σχεδιασμούς των σύγχρονων αντιστάσεων που κλίνουν υπέρ του δημιουργικού αυθορμητισμού και της αναρχικής αποκέντρωσης.
Aπό την άλλη, οι θιασώτες της οριζόντιας σύνταξης των κινημάτων επιμένουν ότι η αντι-ιεραρχική δικτύωση των πολυφωνικών υποκειμένων και ανταγωνισμών επινοεί τρόπους πολιτικού συντονισμού που διασαλεύουν τους καταναγκασμούς του κεφαλαίου και του πολιτικού συγκεντρωτισμού, αντικρούοντας τους προσανατολισμούς της "ηγεμονίας".

Κεντρική υπόθεση της πολιτικής πρότασης που διερευνούμε εδώ είναι η εξής. Το εγχείρημα της συνάρθρωσης ανταγωνιστικών σχηματισμών που θα αλλάξουν δημιουργικά την κυρίαρχη τάξη πραγμάτων θα ήταν σκόπιμο να εμπνευστεί παράλληλα και συνθετικά από τις δύο πολιτικές αντιλήψεις που προαναφέραμε. Γιατί αυτές σφυρηλατήθηκαν συστηματικά τις τελευταίες δεκαετίες μέσα από την κριτική αλληλεπίδραση των μετασχηματισμών της πράξης και της ριζοσπαστικής σκέψης, ανανεώνοντας τον μαρξισμό και τον αναρχισμό σε όλη τους την πολυμορφία και συνθετότητα. Η πρόταση που σκιαγραφείται εδώ, λοιπόν, επιχειρεί να συμβάλει στην ανάπτυξη των δύο προσεγγίσεων μέσω μιας ιδιότυπης διαζευκτικής τους σύζευξης.